Finansal kararlar alırken çoğu zaman rasyonel davrandığımızı düşünürüz. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar, yatırım tercihleri, borçlanma alışkanlıkları ve risk alma davranışları üzerinde genetiğin düşündüğümüzden daha büyük bir etkisi olabileceğini gösteriyor. Risk iştahımız ve finansal karar alma süreçlerimiz, kısmen DNA'mızda saklı olabilir.
Genetik risk alma davranışını etkiliyor mu?
Stanford Üniversitesi'nden Kuhnen ve Knutson tarafından yapılan bir çalışma, genetik çeşitliliğin finansal risk alma davranışını etkileyebileceğini ortaya koymuştur. Araştırmaya göre serotonin ve dopamin gibi nörotransmitterleri düzenleyen bazı gen varyantlarına sahip bireyler, yatırım konusunda daha temkinli olabilir. Bu genetik yapı kaygıyı artırarak daha güvenli yatırım tercihlerine yönelme eğilimi doğurabilir.
Duyguların karar verme süreçlerini nasıl etkilediğini inceleyen bu çalışmalar, risk yönetimi davranışlarımızın yalnızca öğrenilmiş deneyimlerle değil, biyolojik temellerle de ilişkili olduğunu göstermektedir.
Genotip risk yönetimini nasıl etkiliyor?
Kuhnen ve Chiao'nun daha sonraki çalışmaları, finansal risk alma davranışlarının genetik faktörlerden güçlü şekilde etkilendiğini desteklemektedir. Serotonin taşıyıcı geni ve dopamin reseptör geni üzerinde yapılan incelemelerde şu bulgular elde edilmiştir:
- Kısa serotonin taşıyıcı geni varyantına sahip bireyler daha az risk alma eğilimindedir.
- Belirli dopamin geni varyantlarına sahip kişiler daha fazla risk alma eğilimi gösterebilir.
Bu sonuçlar serotonin ve dopaminin duygu yönetimi ve davranışsal eğilimlerdeki etkisiyle uyumludur. Dolayısıyla genetik yapı, yatırım kararlarında önemli bir rol üstlenebilir.
Parayla kurduğumuz ilişki genetik olabilir mi?
Finansal davranışlarımızı yalnızca bilim insanları incelemiyor. Yazar Marc Bineham bu ilişkiyi “para kişiliği” olarak tanımlarken, finans eğitmeni Kris Miller ise bunu “para DNA'sı” olarak adlandırıyor. Bu yaklaşımlara göre para ile kurduğumuz ilişki, bilinçaltı kalıplar, aileden öğrendiklerimiz, toplumsal mesajlar ve kişisel deneyimlerle şekillenir.
Korkular, alışkanlıklar ve kültürel inançlar finansal davranışlarımızı etkiler. Genetik eğilimlerimiz belirli yönelimler oluştursa da yaşam deneyimleri bu davranışları güçlendirebilir veya dönüştürebilir.
Genetik tek başına belirleyici mi?
Finansal risk alma davranışının hem genetik hem de çevresel faktörlerden etkilendiği açıktır. Genetik yatkınlıklar davranışlarımızı etkileyebilir ancak bütçe yönetimi, finansal okuryazarlık ve yatırım disiplini tamamen öğrenilebilir becerilerdir.
Yani finansal davranışlarımızın tamamı genlerimiz tarafından belirlenmez. Bireyler kendi eğitimleri, bilinçli tercihleri ve tecrübeleri ile risk yönetimlerini geliştirebilir. Finansal sağlığınızı iyileştirmek için araştırma yapmak, planlı hareket etmek ve bilinçli kararlar almak her zaman sizin elinizdedir.